استان آدربایجان غربی در شمال غرب ایران عزیز و پهناور ما قرار گرفته است که اقوام آذری و کرد عزیزمان بیشترین قشر ساکن در این استان هستند. مرکز این استان شهر ارومیه است که به معنای “شهرآب” است گرچه امروزه شاید این کلمه زیاد برای ارومیه معنی نداشته باشد. با احتساب قدمت ۳۰۰۰ ساله این شهر، آن را میتوان به عنوان قدیمیترین شهر شمال غربی ایران دانست که همچنان بر روی پاهای خود استوار است. جاذبههای تاریخی، تفریحی و طبیعی بسیار این استان باعث شده تا هرساله گردشگران زیادی را به آذربایجان غربی بکشاند و از زیباییهای آن لذت ببرد. با آسان بگرد همراه باشید تا به بررسی اجمالی این استان بپردازیم.
تخت سلیمان
تخت سلیمان که با نام آتشکده آذرگشنسب نیز شناخته میشود، محوطه تاریخی بزرگی است که در نزدیکی شهر تکاب و روستای تخت سلیمان که در گذشته با نام نصرت آباد نیز شناخته میشود قرار گرفته است. زمانی تخت سلیمان بزرگترین بزرگترین مرکز آموزشی، مذهبی، اجتماعی و عبادتگاه ایرانیان در دوران قبل از اسلام به شمار میرفت اما در سال ۶۲۴ میلادی امپراتور رم “هراکلیوس” تخریب شد. بعدها بر روی ویرانه های تخت سلیمان مسجدی بنا شد که متاسفانه آن نیز تخریب شد و در حال حاضر تنها کاشیهایی با نقوش و خط برجسته به جا مانده است که هم اکنون در موزه رضا عباسی نگه داشته میشود.
طبق برآوردهای انجام شده آب دریاچه تکاب از عمق بیش از ۱۲۰ متری درون زمین میجوشد و خود را به دریاچه میرساند که البته با توجه به املاح بسیار زیادی که همراه این آب به دریاچه افزوده میشود برای امور کشاورزی و آشامیدن مناسب نیست و رسوب همین املاح است که باعث تغییر شکل دریاچه طی سالیان دراز شده است. دور همین دریاچه آثار و بناهای زیادی از دورههای اشکانیان، ساسانیان و ایلخانیان مغول بجا مانده است که از مهمترین آنها میتوان به آتشکده و تالارهای ساسانی اشاره کرد.
دریاچه ارومیه
دریاچه ارومیه دیگر نیازی به معرفی ندارد چراکه همه آن را میشناسند، البته سالهاست که به معمای واقعی معنی دریاچه در پی خشک شدن بخش اعظم آن ظاهر نشده است. متاسفانه دریاچه ارومیه از سال ۱۳۸۰ روند خشک شدن خود را آغاز نمود که طبق بررسیهای ماهواره ای این دریاچه ۸۸ درصد از مساحت خود را در پی خشک شدن از دست داده و امروزه در خطر جدی خشک شدن کامل قرار دارد یعنی جایی که دومین دریاچه شور جهان و بزرگترین دریاچه ایران به حساب میآید شاید فردا دیگر وجود نداشته باشد. شاید تصور کنید که خشکسالی بیشترین تاثیر مخرب را بر روی این دریاچه داشته اما طبق بررسیهای انجام شده حقیقتا ۵ درصد از خشک شدن دریاچه را میتوان به گردن خشکسالی انداخت و عامل اصلی این فاجعه عوامل انسانی، برداشتهای بیرویه و احداث بزرگراه بر روی این دریاچه بوده است. جالب است بدانید که تا سال ۲۰۱۲ بیش از ۲۰۰ سد بر روی رودخانههای حوزه آبریز دریاچه در مرحله آماده بهره برداری یا پایان طراحی بودند. رودهای زرینهرود، سیمینهرود، تلخه رود، گادر، باراندوز، شهرچای، نازلو و زولا نیز به دریاچه ارومیه ختم میشوند.
غار سهولان
غار سهولان در روستایی به همین نام و در ۴۲ کیلومتری جنوب شرقی شهر مهاباد و مابین شهر مهاباد – بوکان قرار گرفته است. هنگامی که وارد غار شوید متوجه خواهید شد که ارتفاع غار از سطح آب به ۵۰ متر نیز میرسد که این در نوع خود یک شگفتی محسوب میشود و جالب است بدانید که عمق آب نیز در برخی موارد به ۳ متر نیز خواهد رسید. سهولان به زبان کردی یعنی “یخبندان است” که اختلاف دمای ۱۰ تا ۱۵ درجه درون و بیرون غار شاید دلیل این نام گذاری باشد. البته برخی آن را “کونه کوتر” نیز مینامند که دلیل آن هم وجود تعداد بیشماری لانه کبوتر در داخل این غار است.
غار قلایچی
غار قلایچی در فاصله ۹ کیلومتری شمال شرقی شهرستان بوکان و در کنار محوطه باستانی تپه قلایچی که یکی از مراکز تمدن ماناییها بوده است قرار گرفته و از دسته غارهای طبیعی ایران عزیزمان به حساب میآید. غار قلایچی در اثر نفوذ آب، در طبقات آهکی شکل گرفته و از نظر ساختار آن را از جمله غنیترین غارهای مکشوف ایران به شمار میآورند.
جالب است بدانید که دهانه این غار با قطر ۸ متر در ارتفاع ۱۷۵۰ متری کوهی به همین نام قرار دارد و عمق آن نیز تا رسیدن به کف تالار اول ۱۱۰ متر برآورد شده است.
تپه حسنلو
تپه حسنلو جزو آثار باستانی برتر آذربایجان غربی است که قدمت آن به حدود ۶۰۰۰ سال پیش بازمیگردد که جام طلای حسنلو در این مکان کشف شده است که متعلق به دوره آهن است و هم اکنون در موزه ایران باستان جاخوش کرده است.
اگر بدنبال تپه حسنلو هستید باید در ۱۲ کیلومتری جنوب غربی دریاچه ارومیه و ۹ کیلومتری شمال شرقی شهرستان نقده بین دهکدههای امین لو و حسن لو بدنبال آن باشید. گرچه برای پیدا کردن آدرس دقیق تپه حسنلو بهتر است از نقشه مربوطه که در زیر این متن درج شده استفاده نمایید. جالب است بدانید که تپههای زیادی در کتاب تپه حسنلو واقع شده است که گویا ارتباط عمیقی با تپه حسنلو با آن تمدن عظیمش داشته اند. طبق بررسیهای انجام شده حدود ۱۴ تپه در باستان شناسی های انجام شده در کنار این حسنلو یافت شده است که با یکدیگر داد و ستد داشته اند.
دژ بسطام
در غرب شهر قره ضیاءالدین و در بخش مرکزی شهر چایپاره و همچنین در نزدیکی شهر خوی بنای تاریخی قرار دارد که با نام دژ بسطام شناخته میشود که جزو پربازدیدهای گردشگری آذربایجان غربی به شمار میرود.
دژ بسطام به دستور روسای دوم (۶۴۵-۶۸۵ پیش از میلاد) ساخته شده و یکی از مهمترین شهرهای اورارتویی زمان خود بودهاست. این دژ پس از چیرگی قوم ماد بر این منطقه بهصورت متروک رها شده و تنها در دوران قرون وسطی (همزمان با دوره مغول) توسط گروهی از مسیحیان بکار گرفته شده که از آثار آنها نقش صلیب هایی روی صخرهها باقی ماندهاست.
آثار دوره اورارتویی شامل: ساختمان شرقی، محله مسکونی، قلعه، آثار پشت دژ و کانال آبرسانی است. کاوشهای باستانی نشان میدهد که این دژ در مدت پنجاه سال و در سه مرحله ساخته شده و دارای معبد، بازار، و جایگاه حکومتی، برج، بارو، دروازه و راههای پنهان خروج ویژه خود بودهاست. قلعه دارای دیوارهای مستحکم سنگی است که روی صخرهای بلند، رو به دشت و درهای بزرگ جای دارد. این دژ همچنین دارای سه اشکوب (طبقه) است که کاربردهای متفاوتی از قبیل موارد زیر را دارد:
- اشکوب زیرین دربرگیرنده دروازه، مهمانسرا، اصطبل و جایگاه سربازان
- اشکوب میانی که نیایشگاهی است با اتاقهای گوناگون
- اشکوب بالایی که اوج هنر معماری اورارتویی است و دارای سکونت گاه، جایگاه فرماندهی و راههای خروجی به بیرون از دژ است.
زندان سلیمان
با جرات میتوان گفت که زندان سلیمان یکی از جالبترین جاذبههای گردشگری آذربایجان غربی محسوب میشود که در ۳ کیلومتری تخت سلیمان قرار گرفته است. زندان سلیمان کوهی است به صورت مخروطی شکل که هزاران سال پیش بر اثر رسوب کانیهای آب دریاچهی آن به وجود آمده است. ارتفاع این کوه از زمین مجاور خود ۹۷ تا ۱۰۷ متر است و بر فراز آن گودال عمیقی در حدود ۸۰ متر دیده میشود که قطر دهانه آن به طور تقریب ۶۵ متر میباشد.
در اطراف این کوه میتوان چشمههای آب گرم گوگردی فراوانی را یافت که دارای خاصیتهای درمانی متعددی هستند و همین کوه زمانی نیایشگاه ماناییها بوده است.
بازدید از این جاذبه فارق از آنکه قبلا آن را دیده اید یا نه رعب آور است چرا که خیلیها با وجود گذشت زمانهای طولانی هنوز وقتی برای چندمین بار از این محل دیدن میکنند دچار یک نوع رعب آمیخته به اعجاب میشوند. اهالی محل این کوه زیبا را بنام زندان سلیمان یا زندان دیو میشناسند و معتقدند که حضرت سلیمان دیوهایی را که از فرمانش سرپیچی میکردند در این کوه زندانی میکرده است. این نام نیز به واقعیت و با توجه به نسبت دادن محل به حضرت سلیمان بر این کوه گذارده شدهاست.
سنگ نگاره ساسانی خان تختی
اگر در کیلومتر ۱۵ جاده سلماس به ارومیه توقف کنید متوجه وجود یکی از ارزشمندترین آثار باستانی آذربایجان غربی خواهید شد سنگ نگاره ساسانی خان تختی نام دارد که در دوره ساسانیان احداث شده است.
این نقوش برجسته به دوره پادشاهی ساسانیان یعنی قرن سوم میلادی بر میگردد که در آن زمان سلماس کنونی در دوره اشکانیان یکی از مناطق حائل بین ایران و امپراطوری رم بوده و پس از آن به محل درگیریهای نظامی دو ابر قدرت شاهنشاهی ایران ساسانی و امپراطوری روم بدل شد.
سنگ نگاره خان تختی یادگار یکی از پیروزیهای ایرانیان بر رومیان است و در آن اردشیر پاپکان و ولیعهدش شاپور یکم تصویر شده است که در بازگشت از فتح ارمنستان و پیروزی بر سپاهیان روم، دو تن از حکمرانان ارمنی محلی، هدایایی به ایشان تقدیم میکنند.
این نگاره حدود ۵ متر عرض و ۲.۵ تا ۲.۸ متر طول دارد. این نگاره در تاریخ ۲۳۸ میلادی ایجاد شده است که در این سنگ نگاره دو نفر سوار و دو نفر پیاده هستند که سوار سمت چپ اردشیر پاپکان است و سوار سمت راست شاپور یکم که در مقام ولیعهدی است و تاجی همانند پدرش دارد.
فقرگاه
شاید برایتان جالب باشد وقتی بگوییم آذربایجان غربی جاذبه گردشگری دارد که به دوران مادها برمیگردد. در واقع این حکایت دخمه سنگی فقرگاه است که در کنار اگریقاش نزدیک به شهر مهاباد قرار دارد که در دو طبقه بنا شده است. فقرگاه از چهار ستون سنگی و ۳ گور خالی تشکیل شده است که از لحاظ حجاری و ستون بندی و رده مقبرههای مهم دوره مادها محسوب میشود. بهتر است بدانید که شمالیترین مقبره مادی فخریک در مانای باستانی و نزدیک مهاباد است که جلوخان ندارد و سقف ساده سنگی آن را چند ستون نگه میدارد و ظاهرا محلی برای گذاشتن جنازهها بوده است. تعیین تاریخ این مقبره دشوار است ولی تشریفات تدفین در آن با مراسمی که پیشتر در ناحیه اطراف دریاچه ارومیه متداول بوده تفاوت دارد و در نتیجه نمیتوان تاریخی قدیمیتر از قرن هفتم برای آن قائل شد.
بازار خوی
این بازار یادگار بجا مانده از دوران صفویه است که در آن زمان مرکز تجاری آذربایجان بشمار میرفته است که در ضلع شرقی شهر خوی قرار گرفته است. با اینکه دستور ساخت این بازار در دوران صفویه صادر شد اما بعدها و در دوران عباس میرزای قاجار و توسط امیراحمد خان دنبلی، بازار خوی گسترش بیشتری پیدا کرد.
بازار خوی نیز همانند هر بازار سنتی دیگری در ایران از زیباییهای خاص و منحصربفردی برخوردار است که از نظر زیبایی بعد از بازارهای تبریز، اصفهان و شیراز قرار دارد، گرچه همانند بازار های فوق العادهای مثل اصفهان، کرمان و… دارای کاشی کاری آجری و کتیبه نمیباشد اما در قسمت های چهارسوی، تزیینات کشه چینی آجر دیده میشود.
کاخ و موزه باغچه جوق
کاخ باغچه جوق که هم اکنون کاربری موزه نیز دارد در روزگاری مقر حکومت و فرماندهی سردار ماکو بوده است که در ۶ کیلومتری شهر ماکو قرار گرفته است. تزیینات داخلی و سالنهای هفتگانه این کاخ ۳۰ سال زمان نیاز داشت تا کامل شود و به مقصد خود برسد. این کاخ در میان باغ بسیار بزرگی واقع شده است که درختان کهن زیادی به وسعت ۱۱ هکتار آن را احاطه کرده اند. آسان بگرد پیشنهاد میکند چنانچه به آذربایجان غربی سفری داشتید از باغ و موزه باغچه جوق دیدن کنید.
آرامگاه شمس تبریزی
اگر به آذربایجان غربی سفر کردید حتما به آرامگاه شمس تبریزی، این شاعر پرآوازه فارسی سری بزنید. جالب است بدانید که هرساله بسیاری از مردمان شهر خوی و دیگر شهرهای کشور و حتی از سایر کشورها به آرامگاه این شاعر بلند آوازه میآیند تا در مراسمی، میراث این شاعر ملی را پاس بدارند. به جرات میتوان گفت که یکی از نمادهای شهرستان خوی همین آرامگاه شمس تبریزی است که هرساله میزبان گردشگران زیادی از سراسر ایران و حتی جهان میباشد. اولین کنگره بین المللی شمس تبریزی در سال ۱۳۸۹ و با حضور جمع کثیری از بازیگران و خوانندههای معروف صورت گرفت که این کنگره مصادف با هفتم مهرماه است و هرساله گردشگران زیادی از ایران و سایر کشورهای دنیا به خوی میآیند.
موزه ارومیه
در واقع موزه ارومیه از دو بخش باستان شناسی و مردم شناسی تشکیل شده است که در آن آثاری از دورانهای مختلف تاریخ آذربایجان غربی به خصوص اشیا بسیار قدیمی مربوط به زمانهای ماقبل تاریخ نگهداری میشود. در این موزه میتوان لباسهای محلی، زری دوزی و مخملهای قلاب دوزی و کتابهای خطی و کارهای ظریف مینیاتوری را نیز یافت که برای نمایش عموم قرار داده شده است.
بازار ارومیه
یکی از آثار بسیار قدیمی شهر ارومیه، بازار این شهر است که در بافت قدیمی این شهر قرار دارد و قدمت آن نیز به دوران صفویه باز میگردد. بازار ارومیه معماری سادهای دارد و طاقها، چشمهها و گنبدهای مختلفی را در قلب خود جای داده است. همچنین کنیسه یهودیان منطقه نیز در محدود این بازار واقع شده است.
عمارت شهربانی ارومیه
بسیاری قبل از آنکه این متن را بخوانند عمارت شهربانی ارومیه یا عمارت کلاه فرنگی را به واسطه نوع معماری آن میشناسند. این بنای منحصربفرد در سال ۱۳۰۷ طراحی و ساخته شد که معمار آن شهدی محمدحسین معمار که به یه ملا اوستا معروف بوده با همکاری مهندس آن وارطان هوانسیان که از پیشروان مهندسی معماری ساخته شد. عمارت کلاه فرنگی به منظور استفاده نظامی و اداری به دستور رضاشاه در مرکز شهر ارومیه و در میدان توپخانه جای گرفت.
قره کلیسا
قره کلیسا که نامهای کلیسای تادئوس مقدس یا کلیسای طاطاووس نیز شناخته میشود، نام کلیسایی تاریخی است که جزو جاذبههای دیدنی استان آذربایجان غربی محسوب میشود. قره کلیسا در ۲۰ کیلومتری شمال شرقی چالدران واقع شده است و در ۷ ژوئیه سال ۲۰۰۸ میلادی در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید. این کلیسا به عنوان اولین کلیسای جامع جهان مسیحیت شناخته میشود و گفتنی است ارمنیهای ایران هر سال در روزهای آخر تیرماه و هفته اول مرداد ماه که مصادف با قتل تادئوس مقدس و پیروان مسیحی اوست در قره کلیسا مراسم خاصی برپا میدارند. این مراسم با حضور ارمنیان و تعدادی از سفرای کشورهای مسیحی در ایران برگزار میشود.
البته بازدید از این کلیسا فقط مختص ارمنیان نمیباشد و سایر مردم نیز میتوانند همه روزه به عنوان گردشگر از این بنای تاریخی و زیبا دیدن کنند.
کلیسای ننه مریم
مجددا یکی از قدیمیترین کلیساهای ایران در در آذربایجان غربی واقع شده است که با نام کلیسای ننه مریم یا حضرت مریم یا مارت مریم یا شرق آشور شناخته میشود که در خیابان خیام شهر ارومیه قرار گرفته است.
قدمت این بنا بسیار زیاد است و تاریخ احداث آن با توجه به گنبدها طاقها و پایههای آن به دوران ساسانی بازمیگردد که آمیزهای از معماری ساسانی و پارتی است.
این کلیسا نیمکتی برای نشستن یا جایی برای اعتراف وعظ کشیش ندارد و در ورودی کم ارتفاعی رو به صحن دارد که در راست و چپ دالان ورودی کلیسای ننه مریم دو دهلیز با سنگ قبرهای نوشته شده قرار دارد که محل دفن روحانیان مسیحی بوده است و سنگ قبر فعلی در دهلیزها متعلق به سه تن از رهبران کلیسای شرق آشور و یکی از مبلغان کلیسای اورتودوکس روسیه است.
در سمت راست محراب دالان تنگ و کوتاهی قرار گرفته که در دیوار راست این اطاق اجاق دیواری تعبیه شده و از آن برای پخت نان مقدس استفاده میکردند، همچنین در کنار این تنور حوضچهای سنگی در داخل دیوار برای غسل تعمید کودکان ایجاد شده است. کلیسای ننه مریم بارها مرمت شده و شکلهای ناهمگون پیدا کردهاست. در سال ۶۴۲ میلادی کلیسا توسط شاهزاده خانم چینی بنام بافری مرمت شده است و نمای بیرونی آن بارها دستخوش تغییر و بازسازی قرار گرفته. پشت بام کلیسا در حال حاضر با شیروانی پوشیده شده است، که این خود تناسبی با معماری اصلی ندارد. این کلیسا فاقد تزئینات ویژه و نقاشی و گچبری است.
مسجد جامع بوکان
این مسجد در شهر بوکان استان آذربایجان غربی واقع شده است و در کنار تپه قدیمی سردار و در ضلع شرقی رود سراب جای گرفته. مسجد جامع بوکان به دستور حاکم وقت شهر بوکان ساخته شده است که در سال ۱۳۴۵ بنای آن گسترش یافت و ۴ گنبد آجری و ۳ ستون به آن افزوده شد. مسجد جامع بوکان در حال حاضر برای برگزاری نماز جمعه مورد استفاده قرار میگیرد. این مسجد در سال ۱۳۱۰ هجری قمری برابر با ۱۲۷۱ هجری شمسی با ۱۲ گنبد و ۶ ستون از جنس سنگهای آهکی تراشدار توسط علی اصفهانی بنا شد.